7 czerwca 1183: W przededniu śmierci Młodego Króla

Dyzenteria inaczej czerwonka siała spustoszenie wśród uczestników średniowiecznych wypraw wojennych. Jej ofiarą padali zarówno zwykli najemnicy czy rycerze jak i dowodzący książęta i królowie. Nie oszczędzała nikogo. W czerwcu 1183 roku sięgnęła po młodego króla Anglii, Henryka [Henry the Young King], który wraz z młodszym bratem Gotfrydem, księciem Bretanii, stał na czele zbuntowanych baronów przeciwko swemu drugiemu młodszemu bratu, Ryszardowi, księciu Akwitanii, przyszłemu "Lwie Serce". W spór między braćmi - który właściwie sam poniekąd wywołał - wmieszał się ich ojciec, starszy król Anglii, Henryk II (1133-1189), stając po stronie Ryszarda. Ten ostatni był bowiem zmuszony przeciwstawić się groźnej koalicji francusko-akwitańsko-bretońsko-burgundzko-tuluzjańskiej. Powody wojny były takie same jak w roku 1173, kiedy to z poparciem swych młodszych braci, swego teścia, króla Francji, i swej matki, Eleonory Akwitańskiej, Henryk Młody Król wystąpił przeciwko ojcu wzniecając powstanie, które przeszło do historii jako the Great Revolt of 1173-74 [Wielka Rewolta roku 1173-74].  

                           

Dzieci Henryka II i Eleonory Akwitańskiej, od lewej: William (ur. 1153), Henry (1155), Richard (1157), Matilda (1156), Geoffrey (1158), Eleanor (1161), Joanna (1165), John (1166/67). Źródło: Biritish Library

Młody Henryk, którego ojciec koronowal na króla w roku 1170, a którego nie dopuszczał do władzy, odmawiając nawet kawałka ziemi czy własnego źródła dochodów, pragnął zdobyć dla siebie księstwo Akwitanii, kosztem młodszego brata. Winy za wybuch kolejnego konfliktu zbrojnego między książętami nie należy zatem upatrywać tylko i wyłącznie po stronie młodego króla, ale przede wszystkim po stronie jego ojca, który doprowadził swego najstarszego syna do aktu desperacji, jakim była z pewnością kampania wojenna podjęta przez niego wiosną 1183 r., kiedy to nadarzyła się okazja by odebrać Ryszardowi jego księstwo i rozpocząć samodzielnw rządy. Kampania jednak okazała się fatalna w skutkach i doprowadziła do przedwczesnej śmierci Młodego Króla 11 czerwca w Martel, Limousin. Po tym jak Henryk doświadczył pierwszego ataku choroby 26 maja w miasteczku Uzerche, 7 czerwca jasnym stało się, że nie przeżyje. Biorąc pod uwagę mechanizmy działające w średniowiecznym umyśle, młody król musiał uważać się za potępienia godnego złoczyńcę, a swą śmiertelną chorobę za karę boską, która spadła na niego za popełnione wcześniej grzechy: wystapienie przeciwko ojcu i zrabowanie w celu spłacenia swych najemników kilku najświętszych miejsc ówczesnej Francji, klasztorów St Martial w Limoges, Grandmont i Rocamadour. By okazać swą głęboką i szczerą skruchę oraz odpokutować za grzechy, Henry poprosił swych rycerzy by ułożyli go nagim na podłodze przed krucyfiksem. Tak leżąc wyspowiadał się Gerladowi, biskupowi pobliskiego Cahors. W kolejnych dniach, gdy śmierć była już blisko, Henryk poprosił by nałożono na niego włosiennicę i za sznur opleciony wokół jego szyi zwleczono go z łoża na podłogę. Miał powiedzieć: "Na tym sznurze oddaję Wam siebie, boży posłowie, niegodnego, zasługującego na potępienie grzesznika, błagając aby Pan nasz Jezus Chrystus, który wybaczył łotrowi na krzyżu, poprzez Wasze modlitwy, ulitował się i nad moją najnędzniejszą duszą". 

Rocamadour, gdzie tuż przed śmiercią Młody Król zrabował grobowiec św. Amadour'a w celu zdobycia środków na opłacenie najemników (foto: Patrick Clenet)

W przededniu rocznicy śmierci Henryka (11 czerwca) warto przypomnieć sobie najważniejsze fakty z jego biografii. Pozwólcie iż opowiem pokrótce o zapomnianym królu Anglii, o którym prowadzę od sześciu lat anglojęzycznego bloga. Henryk Młody Król był najstarszym żyjącym synem króla Anglii Henryka II (1133-1189) i Eleonory (1124-1204), księżnej Akwitanii. Kiedy Henry przyszedł na świat, 28 lutego 1155 roku, miał jeszcze starszego brata Wilhelma (ur. 17 sierpnia 1153 r.), który zmarł jednak rok później, w 1156, w wieku trzech lat. Wilhelm był jedynym z ośmiorga dzieci królewskiej pary, które nie dożyło dorosłego wieku. Po jego śmierci Henryk został następcą swego ojca. Ten ostatni władał już w tym czasie imperium rozciągającym się od Pirenejów po granicę ze Szkocją. W 1158, w wieku trzech lat, Henryk został zaręczony z księżniczką Marguerite (ur.1157/58), córką króla Francji, Ludwika VII i jego drugiej żony, Konstancji z Kastylii. Ludwik był pierwszym mężem matki Henry'ego, Eleanor z Akwitanii, z którą miał dwie córki, Marie i Alix. Księżniczka Marguerite wniosła w posagu swemu mężowi (a raczej swemu teściowi)  hrabstwo Vexin - odwieczną kość niezgody pomiędzy królami Francji, a książętami Normandii (a tym samym królami Anglii od czasów Wilhelma Zdobywcy), które dziadek Henryka, Gotfryd le Bel, hrabia Anjou, oddał królowi Ludwikowi w 1144 r. Henryk i Marguerite mieli jednego syna, Wilhelma, który zmarł jednak wkrótce po urodzeniu.

Żona Młodego Króla, Marguerite (ur. 1157/58), którą po śmierci Henry'ego jej przyrodni brat król Francji, Filip August,  wydał za mąż za Belę III, króla Węgier. Miniatura w Chroniques de France ou de St Denis (źródlo: British Library)

W 1169 roku Henryk II ogłosił podział ziem pomiędzy swych najstarszych synów, tym samym Henryk miał otrzymać Anglię, Normandię i Anjou [Andegawenię], Ryszard księstwo Eleanor, Akwitanię, a Gotfryd poprzez małżeństwo z Konstancją, córką i dziedziczką księcia Conana IV, Bretanię. W roku 1170 piętnastoletni Henry został wyposażony w znaczny dochód oraz przydzielono mu własną świtę z Williamem Marshalem odpowiedzialnym za jego rycerską edukację. 14 czerwca tego roku został koronowany na króla Anglii w Westminster Abbey przez Rogera, arcybiskupa Yorku. Decydując się na ten krok jego ojciec naśladował kontynentalnych władców, krolów Francji i Niemiec, u których zwyczaj ten miał długą tradycję. Tym oto sposobem książę Henryk, od tej pory zwany "Młodym Królem","Henrykiem Młodszym" lub po prostu "Henrykiem III" dla odróżnienia go od Henry'ego Seniora, stał się jedynym królem w historii Anglii koronowanym za życia i podczas panowania ojca. Zwyczaj ten miał wiele plusów, przede wszystkim zapewniał spokojną sukcesję na wypadek śmierci starszego króla. Jak czas jednak pokazał miał też i minusy: młody i ambitny mężczyzna, a takim Henryk był, nie godził się na ciągłe życie w cieniu ojca i brak realnej władzy i odpowiedzialności, zwłaszcza, że obaj jego młodsi bracia cieszyli się większą swobodą w zarządzaniu swym dziedzictwem. Henryk II nie był jednak skory do dzielenia się władzą ze swym najstarszym synem, co doprowadziło tego ostatniego do zbrojnego powstania przeciw ojcu, wspomnianej powyżej The Great Revolt of 1173-74. 

Koronacja Henryka na króla przedstawiona w La vie de Seint Thomas de Cantorbéry, tzw. Becket Leaves (XIII w.)

Młody Henryk miał po swej stronie potężnych sprzymierzeńców: królów Francji i Szkocji, hrabiów Flandrii, Boulogne i Blois, a także zbuntowanych baronów z Poitou, Normandii i Anglii, ale przede wszystkim wspierany był przez swą matkę, królową Elenorę i młodszych braci, Ryszarda i Gotfryda. Pomimo tego to Henryk Senior okazał się zwycięzcą, głównie dzięki pochwyceniu i uwięzieniu swej żony we wczesnej fazie wojny, ale również dzieki potężnym pieniężnym zasobom, którymi dysponował, a które umożliwiły mu opłacenie najemników na skalę, na którą jego przeciwnicy nie mogli sobie pozwolić. Po upadku powstania, syn i ojciec pojednali się, ale sytuacjia Młodego Króla niewiele się zmieniła, co doprowadziło do kolejnego kryzysu. Pozbawiony realnej władzy i odpowiedzialności, finansowo zależny od ojca, bez własnych ziem i zamków, w 1183 r. uległ namowom zbuntowanych akwitańskich baronów i wraz z bratem Gotfrydem stanął na ich czele przeciwko swemu bratu Ryszardowi. Ten ostatni otrzymał militarne wsparcie od ojca. Mlody Król występował więc nie tylko przeciwko bratu, ale też przeciwko ojcu, czym zasłużył sobie na potępienie w oczach kronikarzy. Ci ostatni nie omieszkali porównać go do biblijnego Absaloma. Działania wojenne zostały wstrzymane z powodu nagłej śmierci Henryka na dyzenterię, 11 czerwca 1183, co kronikarze odczytali oczywiście jako karę boską za wymienione powyżej występki. Jego przedczesną śmierć - w lutym 1183 r. skończył 28 lat - opłakiwano jednak serdecznie i szczerze, ponieważ Henryk był jedynym popularnym czlonkiem swej rodziny, powrzechnie kochanym i podziwianym. Jego urok osobisty i szczodrość stały się nieomal przysłowiowe. Zasłynął też jako gorliwy uczestnik i patron turniejów rycerskich, co przez "świątobliwych" kronikarzy również zostało mu poczytane za złe. Dopiero wspaniała praca profesora Davida Croucha pt. Tournament pozwoliła spojrzeć na turniejową pasję Henry'ego i całego współczesnego mu pokolenia młodej Anglo-normańskiej arystokracji z innej perspektywy.

Wbrew zazwyczaj negatywnej ocenie historyków, nie możemy stwierdzić jakim władcą okazałby się Henryk Młody. Być może nie był tak wybitnym politykiem jak jego ojciec czy młodsi bracia, Ryszard i Gotfryd, szkoda jednak, że nie dane było nam, a zwłaszcza jemu samemu, przekonać się jak sprawdziłby się w roli króla.

Literatura:

Images of History Ralph'a z Diceto w The Plantagenet Chronicles, pod redakcją Dr. Elizabeth Hallam. Londyn, 2002.

The Annals of Roger of Howden. Vol I. Trans. by Henry T. Riley. Internet Archive of Northeastern University Libraries

Evans, Micheal. Royal Death in Medieval England. Londyn, 2007.

Gillingham, John. The Angevin Empire. Londyn, 1984.

Warren, W.L. Henry II. Londyn, 1977.

Tyerman, Christopher. Who's Who in Early Medieval England. Londyn, 1996.

Crouch, David. Tournament. Londyn, 2005.